Lomber Ponksiyon İşlemi

Lomber Ponksiyon (LP) Nedir?

İnsanlarda sırt omurgası omurlar, omurilik ve beyin-omurilik sıvısından oluşur. Omurlar birleşerek enseden kuyruk sokumuna kadar omurganın iskeletini oluşturan küçük kemiklerdir.

Omurilik omurganın iç boşluğunda yerleşmiş olup beyin ile vücut arasında sinirler yoluyla duyuları ve emirleri taşıyan yumuşak uzun bir yapıdır.

Omurilik ve beynin çevresinde bunları kaplayan zarların altında beyni ve omuriliği çevreleyip dış darbelerden koruyan berrak beyin-omurilik sıvısı (BOS) dolaşır.

Tanısal ve/veya tedavi amaçlı olarak özel iğnelerle çocukların bel kısmından girilip omuriliği kaplayan zarların geçilerek beyin-omurilik sıvısına ulaşılması işlemine lomber ponksiyon denir.

Lomber Ponksiyon Girişimi Neden Gereklidir?

Lomber ponksiyon girişimi en sık olarak beyin-omurilik sıvısı örneği elde etmek için yapılır. Beyin-omurilik sıvısının incelenmesi ile menenjit gibi bazı enfeksiyon hastalıklarının tanısı konulabilmektedir.

Çocuklarda sık görülen bazı kanser türlerinde beyine, omuriliğe ve bunları kaplayan zarlara yayılma olup olmadığını anlamak için de beyin-omurilik sıvısının mikroskobik incelemesi yanında şeker ve protein ölçümü gibi bazı başka tetkiklerin yapılması gerekir.

Mikroskop ile incelemede normal ve anormal hücreler görülmeye ve ayırt edilmeye çalışılır. Ayrıca lösemi ve lenfoma gibi çocuklarda sık görülen bazı kanser türlerinin tedavisinde de belli aralıklarla lomber ponksiyon yapılarak hem beyin-omurilik sıvısı incelenir hem de bu sıvının dolaştığı boşluğa kemoterapi ilaçları verilir. Böylece beyin ve/veya omuriliğe yayılmış veya yayılma olasılığı olan hastalığa tedavi verilir.

Bazen bu sıvının basıncının ölçülmesi veya başka amaçlarla da lomber ponksiyon yapılması gerekebilir.

Lomber ponksiyon girişimi tanı amaçlı veya takip ve tedavinin planlı bir bölümü olarak yapılabileceği gibi plansız olarak da yapılması gerekebilir.

Lomber ponksiyon yapılmazsa yukarıda bahsedilen amaçlara ulaşılamayacak olup günümüzde bu girişimin yerini tutacak ve aynı amaçlara hizmet edecek alternatif yöntem bulunmamaktadır.

Lomber Ponksiyon Öncesi Hazırlık

Girişim öncesinde doktorunuz sizinle ve anlama durumuna göre hastanızla görüşerek işlem için bilgi verecektir. Hastanızın önemli tıbbi sorunları, kullandığı ilaçları, varsa kanama sorunları veya alerji durumlarını (ilaçlara, latekse, flastere vb) veya başka hastalıklarını girişimden önce doktorunuza mutlaka söylemelisiniz.

Doktorunuz sizinle görüşüp bilgi verdikten sonra hastanıza yapılacak işlem ile ilgili izninizi alıp size bir bilgilendirilmiş onam formu imzalatacaktır.

Girişim öncesinde hastanın aç olması, bir şey yiyip içmemesi gerekir.

Çocuğunuzu önceden tuvalete götürmeniz girişim sırasında rahat olması açısından iyi olur.

Lomber Ponksiyon Nasıl Yapılır?

Lomber ponksiyon girişiminin duruma göre genellikle 20-30 dakika arasında sürmesi beklenir.

Lomber ponksiyon girişimi genellikle hasta yan yatırılarak bel bölgesindeki omurların arasındaki boşluktan yapılır. Daha az sıklıkla hasta oturtulup öne eğik pozisyon verilerek de yapılabilir.

Hasta yan yatırılır ve dizlerini karnına doğru çekmesi, başını da göğsüne doğru eğmesi istenir. Girişim için hastanın mutlaka hareketsiz durması gerekir. Büyük çocuklar uyumlu, sakin ve hareketsiz durabileceklerse nasıl yapılacağı anlatılarak doğrudan işleme geçilebilir.

Hastanın uygun pozisyonda ve hareketsiz olması girişimin güvenli ve başarılı olması için şart olup hareket etmemesi için hastanın yardımcı birisi tarafından tutulması sıklıkla gerekir.

Küçük çocukların sakin ve hareketsiz tutulmaları zor olabilir, bazen sıkıca tutulmaları gerekir.

Çoğunlukla hem hastanın hareketsiz durması hem de işlemin sıkıntısını hissetmemesi için çocuklara sakinleştirici ve hafif uyuklatıcı bir ilaç ile hastanın bilincinin tam olarak kapanmadığı sedasyon işlemi uygulanır. Bazen de girişim genel anestezi altında yapılır. Lomber ponksiyon girişiminin hangi yöntemle yapılacağını ve yöntem ile ilgili ayrıntıları doktorunuzdan öğrenebilirsiniz.

Lomber ponksiyon yapılabilmesi için cilt ve cilt altının özel iğne ile delinmesi gerekir. İşlem sırasında iğnenin batırıldığı yerde ciltte ve cilt altı dokularda hasta acı duyar.

Hastaya pozisyon verildikten ve hareketsiz durması sağlandıktan sonra girişimin yapılacağı yerin üzerindeki cilt antiseptik solüsyonla silinerek üzeri delikli steril örtü ile örtülür. Girişim yeri genellikle kuyruk sokumunun yukarısında bel omurlarının üzeridir.

Girişimden 30-60 dakika önce bu bölgedeki cilt üzerine uyuşma sağlayan lokal anestetik ilaç içeren bir krem sürülmesi hastanın acı duymasını önler veya çok azaltır.

Bazen de hastanın acı duymaması için cilt ve cilt altına iğne ile lokal anestezi ilacı verilerek burası uyuşturulur. Bu sırada hasta iğnenin batmasının hafif acısını ve lokal anestezi ilacı verilirken yanma benzeri bir his duyabilir.

Sonra cilt özel iğne ile delinir, bu sırada hasta iğnenin battığını fark eder ve biraz acı duyabilir. Sonra özel iğne biraz ilerletilerek omurilik çevresinde beyin-omurilik sıvısının dolaştığı boşluğa girilir.

Özel iğnenin içindeki mandren denen parçası çıkarılır, içi boş kalan iğne sabit tutularak beyin-omurilik sıvısının gelişi kontrol edilir. Sıvı istendiği gibi gelmiyorsa iğne hareket ettirilerek sıvının serbest geldiği doğru pozisyon bulunur. Gerekiyorsa basınç ölçümü yapılır. Beyin-omurilik sıvısı örneği alındıktan sonra özel iğnenin mandreni takılır ve iğne dışarı çıkarılır.

Kemoterapi verilmesi gerekiyorsa beyin-omurilik sıvısı örneği alındıktan sonra önceden enjektörlere steril olarak hazırlanmış olan kemoterapi ilaçları özel iğnenin arkasına takılarak uygulanırlar. İşlemler bitince özel iğnenin mandreni takılır ve iğne dışarı çıkarılır. İğne hareket ettirilirken ve çıkarılırken de hasta biraz ağrı duyabilir.

Lomber Ponksiyon Sonrasında Neler Yapılır?

Lomber ponksiyon girişimi tamamlandıktan sonra girişimin yapıldığı yerde cilt üzerine steril gazlı bez ile 2-3 dakika bası uygulanır, kanama ve sızma kontrolü yapılır. Sonra bu yer steril gazlı bez ile kapatılır ve flaster yapıştırılır. Buranın en azından ertesi güne kadar kuru ve temiz tutulması gerekir. Bu flaster en geç 24 saat sonra çıkarılabilir.

Girişim için sedasyon uygulandıysa hasta tam olarak ayılmadan ve doktorunuzla görüşmeden hastayı ayağa kaldırmayın, yürütmeyin, bir şeyler yedirip içirmeyin ve hastaneyi terk etmeyin.

Genel anestezi uygulandıysa sonrasında bununla ilgili olarak doktorunuzun önerilerine mutlaka uymalısınız.

Lomber ponksiyon sonrası bazı çocuklar baş ağrısı hissedebilirler. Lomber ponksiyon sonrasında hastanızın en az 30 dakika süreyle sırt üstü düz yatması gerekir. Eve veya odasına dönünce de izleyen 24 saatte mümkün olduğu kadar istirahat etmesi gerekir. Ayrıca bol sıvı alınması da baş ağrısını önler veya azaltır.

Baş ağrısı hafif olabileceği gibi bazen şiddetli de olabilir. Baş ağrısı durumunda hastanın sırt üstü düz yatırılması rahatlatıcı olacaktır. Rahatlamazsa ağızdan parasetamol gibi ağrı kesici ilaç kullanılması gerekebilir. Böyle bir durumda doktorunuzla irtibata geçmeniz gerekir. Aspirin kanamaya meyil yaratabileceğinden alınmamalıdır.

Bazen de hastanın girişim yapılan yerde ağrısı olabilir, bu durum genellikle geçici olsa da ağrı kesici verilmesi de gerekebilir.

Girişim sonrasında 48 saat kadar süre ile spor gibi yorucu aktivitelerden kaçınılması gerekir.

İşlemden bir gün sonra çocuğunuz okula veya kreşe gidebilir.

Lomber Ponksiyon Girişiminin Riskleri Var mıdır?

Girişim için uygulanacak sedasyon veya genel anestezi işlemlerinin olası riskleri için doktorunuz tarafından ayrıca bilgi verilecektir.

Lomber ponksiyon girişiminin düşük olasılıklarla da olsa bazı riskleri olabilir.

Lokal anestezi için kullanılan ilaca karşı nadiren alerjik reaksiyon gelişme riski olabilir.

Yine nadiren girişim yapılan yerden uzayan kanama veya beyin-omurilik sıvısı sızması veya girişim yerinde kızarıklık, sıcaklık artışı ve ağrı ile kendini gösteren enfeksiyon görülebilir. Bunlar uygun şekilde tedavi edilebilecek durumlardır. Hastaneden ayrıldıktan sonra böyle durumlar dikkatinizi çekerse hemen doktorunuzu arayıp durumu bildirmelisiniz.

Lomber ponksiyonun genellikle yapıldığı bel omurları bölgesi güvenli bir bölge olsa da çok düşük olasılıkla omurilikte veya sinirlerde girişime bağlı zedelenme gelişebilir.

Bazen lomber ponksiyon girişimi hasta hareketsiz tutulamadığı veya iyi pozisyon verilemediği için başarılı olamaz, beyin-omurilik sıvısı gelmez veya normalde berrak olması beklenirken kan bulaşmış olarak gelebilir. Bu durumlar hasta için tehlike oluşturmaz ancak girişimin tekrarlanması gerekebilir.